علت اصلی بیماری دیابت، کارکرد نامناسب هورمون انسولین در بدن است. هورمونی بسیار مهم که به وسیله لوزالمعده یا پانکراس ترشح شده و وظیفه اصلی آن تنظیم قند خون می باشد.تزریق انسولین یکی از درمان های دیابت به ویژه دیابت نوع یک و نوع دو کنترل نشده علیرغم مصرف داروهای خوراکی کاهنده قند خون می باشد. در این مقاله دکتر عاطفه واقعی کارشناس واحد تحقیق و توسعه معاونت غذا و دارو دانشگاه ایران به بررسی نکاتی مهم در خصوص نحوه صحیح تزرریق انسولین در بیماران مبتلا به دیابت می پردازد. لطفا جهت مشاهده متن کامل مقاله کلیک نمایید.
علت اصلی بیماری دیابت، کارکرد نامناسب هورمون انسولین در بدن است. هورمونی بسیار مهم که به وسیله لوزالمعده یا پانکراس ترشح شده و وظیفه اصلی آن تنظیم قند خون می باشد. بیماری دیابت، شاخص ترین اختلال پانکراس بوده که منجر به فقدان ترشح یا ترشح ناکافی انسولین و به تبع آن افزایش قند خون می گردد. تزریق انسولین یکی از درمان های دیابت به ویژه دیابت نوع یک و نوع دو کنترل نشده علیرغم مصرف داروهای خوراکی کاهنده قند خون می باشد.
انواع انسولین ها:
۱- انسولین سریع اثر (Rapid acting) با شروع اثر بسیار فوری و طول اثر کوتاه : مانند لیسپرو (با نام تجاری هومولوگ)، آسپارت (با نام های تجاری نوورپید- نوولوگ)، انسولین مخلوط آسپارت و آسپارت پروتامین (نوومیکس)، گلولیزین (اَپیدرا)
۲- انسولین کوتاه اثر (Short acting) با شروع اثر فوری : مانند رگولار
۳- انسولین متوسط اثر (Intermediate acting) : مانند ایزوفان، NPH
۴-انسولین طولانی اثر (Long acting) با شروع اثر آهسته : مانند گلارژین (با نام های تجاری لانتوس- بازالین- توجئو)، دِتِمیر(لِوِمیر)
نکات مهم در تزریق ویال های انسولین :
۱. سرنگ های انسولین موجود در بازار ۱ سی سی بوده که ۱۰۰ واحدی می باشد. درجه بندی های بزرگ هر درجه ۱۰ واحد و هر درجه کوچک ۲ واحد را نشان میدهد .
۲. قبل از تزریق ویال های سوسپانسیونی و شیری رنگ مانند NPH باید آن را به صورت دورانی بین دو کف دست حدود ۱۰ مرتبه حرکت داد تا میکس شوند (از تکان دادن ویال پرهیز شود). در مورد انسولین های شفاف مانند رگولار و آسپارت نیازی به انجام این حرکت نیست.
۳. پیش از کشیدن میزان معینی از ویال در سرنگ بهتر است به اندازه حجم مورد نظر انسولین، هوا وارد سرنگ کرده و در ویال تخلیه گردد (جهت پیشگیری از ایجاد خلاء در داخل ویال و تسهیل کشیدن دارو داخل سرنگ)، سپس ویال را برعکس کرده و انسولین به داخل سرنگ کشیده شود. برای مثال، در صورت نیاز به تزریق ۱۰ واحد از هر یک از انسولین های اِن پی اچ و رگولار ابتدا در حالیکه به شکل زیر ویال به صورت عمودی میباشد، ۱۰ واحد هوا به داخل ویال اِن پی اچ تزریق نموده، سر سوزن را خارج و این عمل را برای ویال رگولار نیز تکرار نمایید. سپس در حالیکه سر سوزن داخل ویال انسولین شفاف رگولار میباشد، ویال را برگردانده و دوز مورد نظر را به داخل سرنگ می کشیم. حال سر سوزن را خارج نموده و انسولین شیری رنگ اِن پی اچ را وارد سرنگ میکنیم. برای خروج حباب های هوا موجود در سرنگ، آن را به گونه ای نگه دارید که سوزن به سمت بالا باشد و به بدنه سرنگ چند ضربه کوچک با نوک انگشتتان وارد کنید که حباب بالا بیاید و سپس با فشار دادن پیستون سرنگ به سمت بالا حباب ها را خارج کنید (باید توجه داشت هیچگاه سر سوزن آغشته به انسولین شیری رنگ را داخل ویال انسولین شفاف نکنیم زیرا این امر منجر به تشکیل رسوب در ویال انسولین رگولار می گردد).
نکات مهم در تزریق قلم های انسولین :
دو نوع قلم انسولین در بازار دارویی موجود است :
نوع اول یکبار مصرف بوده و با اتمام انسولین، قلم را باید دور انداخت.
نوع دیگر را میتوان پس از تعویض محفظه انسولین (کارتریج)، مجدداً مورد استفاده قرار داد.
- برای آماده سازی قلم های انسولین به ترتیب مراحل زیر را انجام دهید :
۱. در مورد قلم های سوسپانسیونی مانند نوومیکس، پیش از هر بار تزریق ۱۰ مرتبه مطابق تصویر قلم را بین دو کف دست به صورت چرخشی حرکت دهید تا انسولین ها کاملاً مخلوط شده و آماده تزریق شود. ۲. برای انتخاب سرسوزن با شماره مناسب، محل و زاویه مناسب برای تزریق حتماً لازم است با پزشک خود مشورت کنید (عموماً با توجه به میزان چربی زیر پوستی متفاوت در افراد با سنین مختلف و میزان BMI و جثه فرد، سرسوزن ۴ میلی متری برای کودکان، ۵ میلی متری برای تزریق بازو در افرادی که خیلی چاق نیستند، ۶ میلی متری برای افراد چاق تر و ۸ میلی متری برای تزریق در شکم می تواند مناسب باشد) . - محل های مورد استفاده برای تزریق انسولین (ویال و یا قلم) عبارتند از :
- در بین اندامها برای تزریق انسولین، شکم در اولویت قرار دارد، زیرا انسولین از این بخش از بدن سریعتر و مطمئنتر جذب میشود و نسبت به سایر نواحی بدن نیز در دسترس تر است. برای تزریق، جایی پایین دندهها و با فاصله حدود ۵ سانتیمتر از اطراف ناف را انتخاب کنید.
- ناحیه دوم، قسمت دارای چربی پشت بازو است که بین شانه و آرنج قرار دارد.
- ناحیه سوم، قسمت بالایی و خارجی ران در منطقهای حدود ۱۰ سانتیمتر زیر لگن و ۱۰ سانتیمتر بالای زانو می باشد.
- آخرین ناحیه، بخش بالایی و خارجی باسن به سمت پهلوها می باشد.
۳. درپوش قلم انسولین را بردارید.
پوشش خارجی سرسوزن یکبار مصرف را جدا کنید (تصویر۱) و سوزن را به صورت مستقیم به قلم متصل کنید (توجه داشته باشید اگر سوزن را در هنگام اتصال، مستقیم نگه ندارید ممکن است موجب آسیب به قلم و در نتیجه نشت انسولین یا شکستن سوزن شود. پیچاندن، ضربه زدن یا فشار دادن سوزن برای اتصال به قلم بستگی به نوع قلم دارد) (تصویر۲). ابتدا درپوش بزرگ خارجی سرسوزن را برداشته و آن را برای جدا کردن سرسوزن از قلم پس از تزریق کنار بگذارید (تصویر۳) و سپس درپوش کوچکتر را برداشته و دور بیندازید (تصویر۴). حال قلم آماده تزریق می باشد.
۴. انجام تست ایمنی: حباب گیری
در طی استفاده عادی از قلم ممکن است مقدار کمی هوا در محفظه انسولین جمع شده باشد، بنابراین به منظور جلوگیری از تزریق هوا و اطمینان از مصرف دوز صحیح، بررسی جریان انسولین قبل از تزریق ضروری است.
انتخاب کننده دوز را به اندازه ۲ واحد بچرخانید (در مورد قلم توجئو این عدد ۴ می باشد).
را مستقیم به صورتی که سوزن به سمت بالا است نگه دارید و ملایم با انگشت چند ضربه به محفظه انسولین بزنید تا همه حباب ها در قسمت بالا جمع شود. سپس در حالی که قلم را به سمت بالا نگه داشته اید، دکمه فشاری را تا انتها به داخل فشار دهید تا انتخاب کننده دوز بر روی صفر برگردد و یک قطره انسولین از نوک سوزن خارج شود (اگر انسولینی خارج نشد ممکن است سوزن ایراد داشته باشد. اگر سوزن را تعویض کردید و همچنان انسولین خارج نشد قلم معیوب است. قلم دیگری در دسترس داشته باشید تا درصورت معیوب بودن از آن استفاده نمایید).
۵. انتخاب دوز و تزریق:
- ابتدا بررسی کنید که نشانگر دوز روی صفر باشد. سپس با پیچاندن انتخاب کننده دوز، تعداد واحدهای موردنیاز برای تزریق را انتخاب کنید (نمیتوان بیشتر از دوزهای باقیمانده در محفظه، انتخاب کرد) (دقت کنید هنگام چرخاندن پیچ، دکمه فشاری را فشار ندهید که انسولین خارج نشود) (با چرخاندن پیچ به عقب، تعداد واحد انتخابی را میتوان کمتر کرد).
- سرسوزن را با زاویه مناسب وارد پوست کرده و دکمه تزریق را تا انتها فشار دهید تا شماره نشان داده شده بر روی دریچه کم شود و به صفر برسد. برای اطمینان از تزریق کامل دوز، ۱۰ ثانیه دکمه فشاری را نگه دارید و سپس سوزن را از پوست خارج کرده و به کمک درپوش خارجی از روی قلم برداشته و دور بیندازید. (همیشه بعد از استفاده، سوزن را از روی قلم بردارید تا مانع از نشت دارو و ایجاد حباب شود) (برای جلوگیری از انتقال آلودگی یکبار از سوزن استفاده کنید)
- درپوش قلم را بگذارید و قلم را در مکان مناسبی نگهداری کنید (در صورت نیاز به تمیز کردن قسمت خارجی قلم، از یک پارچه نمدار استفاده کنید و هرگز قلم را در آب فرو نبرید و یا از صابون و حلال استفاده نکنید). دمای مناسب برای نگهداری داروی انسولین :
¨ انسولین باز نشده باید در دمای یخچال نگهداری شود (۸-۲ درجه سانتیگراد)، اما بعد از باز شدن می تواند در دمای اتاق و به دور از نور مستقیم آفتاب به مدت ۴ هفته نگهداری شود.
¨انسولین نباید فریز شود یا در دمای بالای ۳۰ درجه سانتیگراد نگهداری شود، چرا که روی عملکرد انسولین تاثیر می گذارد. در این صورت باقیمانده انسولین باید دور ریخته شود.
¨ از قرار دادن انسولین در برابر حرارت زیاد مانند پشت شیشه عقب اتومبیل یا کنار پنجره آفتاب گیر خودداری شود.
¨ چنانچه قصد سفر و رفتن به محیط های گرم برای مدت طولانی دارید از کیسه یخ یا کلمن استفاده نمایید.
¨ در طی مسافرت بهتر است انسولین را در کیف دستی خود حمل کنند نه در چمدانی که به قسمت بار می سپارید. این نکته به ویژه در مسافرت با هواپیما اهمیت دارد؛ زیرا که در ارتفاع بالا ممکن است انسولین در قسمت بار هواپیما یخ بزند.