اکالیپتوس(Eucalyptus globules )، گیاه بومی شرق استرالیا و تاسمانی است. انتشار عمومی آن نیز در مناطق تحت حاره، اروپا، آفریقای شمالی و آمریکای جنوبی است.
اکالیپتوس درختی بلند و همیشه سبز است که ارتفاع آن به 45 تا 65 متر می رسد. پوست درخت نقره‌ای است که هرساله به صورت ورقه جدا و قطعه قطعه شده اما پس از آن رنگ آن زرد می شود. این گیاه برگ های اولیه و کامل دارد.
در ایران در شرق دریای خزر (میانکاله) و غرب دریای خزر(هشتپر) و همچنین در پیلمبرا، سراوان، خوزستان و فارس (گربایگان) کشت می شود.
زمان گلدهی این گونه، خرداد تا آبان ماه است. برگ ها از قسمت های مسن تر گیاه جمع آوری می شود. پودر برگ ها به رنگ سبز با بویی نافذ است. برگ های گیاه واجد حداقل 1 درصد اسانس دارای دست کم 70 درصد سینئول است. همچنین دارای ترپنیئول، الکل های سزکویی ترپن، آلدئیدهای آلیفاتیک، ایزوآمیل الکل، اتانل و مواد ترپنی است. نانن در برگ های این گونه به فراوانی مقدار آن در سایر گونه های اکالیپتوس نیست.
این گیاه دارای کینو شامل 28/7 درصد کینوتانن و 47/9 درصد کاتشین است. همچنین در کینو سیتریودرول، گالوتانن، اسید کوماریک و اسید سینامیک موجود است.
مهمترین مواد اسانس این گیاه شامل سینئول، آلفا پینن، آلدئیدهای فرار و سزکویی ترپن‌هاست اما ماده اصلی آن سینئول است، به طوری که در طیف GC-Mass آن یک پیک مشخص مربوط به سینئول مشاهده می‌شود. از میان این مواد تنها سینئول، آلدئیدهای فرار و آلفا-فلاندرن مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرند.
موارد استعمال
اکالیپتوس اثر خلط آور، ضدعفونی کننده و ضد اسپاسم داشته و در تسکین علائم سرماخوردگی موثر است. از ماده موثره اسانس آن در پمادهای ضد تحریک و خمیر دندان ها استفاده می شوند. به عنوان حشره کش و دور کننده حشرات نیز به کار می رود. همچنین به صورت پماد و مخلوط با روغن های پایه در تخفیف التهاب و تسکین دردهای غضلانی از طریق موضعی مصرف می شود.
مقدار مصرف
2 میلی لیتر اسانس در 100 میلی لیتر آب به صورت کمپرس، 2-0/5 میلی لیتر اسانس در 25 میلی لیتر روغن بادام به صورت ماساژ سینه، 5 قطره اسانس در یک لیوان آب به صورت غرغره، 10 قطره اسانس در کمی آب داغ به صورت بخور، 2 قطره اسانس در 10 میلی‌لیتر روغن پایه به صورت موضعی.
عوارض جانبی
اسانس اکالیپتوس در دوزهای بالا مانند بسیاری اسانس‌های دیگر به علت تحریک روده مهلک است. مصرف خوراکی 4 تا 24 میلی‌لیتر اسانس، باعث مرگ شده است. با دوزهای کمتر از 5/3 میلی‌لیتر نیز مرگ گزارش شده است. هر چند در مواردی علی‌رغم مصرف مقادیر مرگ‌آور، بهبود نیز گزارش شده است.
علائم مسمومیت شامل سوزش و تحریک معده و روده، تهوع، استفراغ، اسهال، ضعف، سرگیجه، مشکلات تنفسی، فلج، تشنج و در نهایت مرگ است. ممکن است میوزیس، احساس خفگی و سیانوز نیز روی دهد.
موارد احتیاط
تماس با مواد حاصل از گیاه و حتی تماس با قسمت های مختلف گیاه نظیر شاخ و برگ آن در افراد حساس کهیر ایجاد می کند . محلول های روغنی آن نباید در فرآورده های بینی به کار روند زیرا حرکات مژک ها را مهار کرده و پنومونی چرب ایجاد می‌کند. اسانس مورد استفاده در فرآورده های دارویی باید عاری از آلدئیدهای فرار و فلاندرن باشد. در طب پزشکی گذشته ایران هیچگونه اشاره‌ای به موارد مصرف اکالیپتوس نشده است.
