خانه / برگزیده‌ها,

تاثیرات روانی قصه بر کودکان

به گزارش ایران اندیش؛ برای پرورش و ارتقای سطح تخیلات کودکان لازم است هر روز برایشان کتاب خوانده شود. ولی میزان خواندن داستان برای هر کودک بستگی به دامنه توجه و علاقه مندی وی دارد.تمام قصه ها، چه آن‌ها که برای بزرگسالان روایت شده‌اند و چه قصه‌های کودکانه، همه و همه با مضمونی خاص و در زمان و مکانی معین شکل گرفته‌اند. مضامینی که در لفافه به ذهن‌ها منتقل می‌شوند. انسان از همان ابتدا به‌صورت شفاهی قصه گفته و مفاهیم و سنت‌ها را به نسل‌های بعدی انتقال داده است. اغراق نیست اگر بگوییم انسان‌های اولیه از طریق قصه گویی توانستند حس وحدت ایجاد کنند و جامعه‌ای با اهدافی مشترک را تشکیل دهند. امروزه با ورود به دنیای فناوری و دیجیتال، انتقال مفاهیم و ارزش‌ها با سرعت بسیار زیادی رخ می‌دهد. کودکان که صفحه سفید ذهنشان عاری از هرگونه اطلاعاتی است، بیشترین اثر را از این فضا می‌گیرند. درحقیقت، نسل امروز که در فضا‌ی آنلاین و دیجیتال رشد می‌کند، نیازمندترین نسل برای شنیدن قصه‌هایی مفید و هدفمند است. قصه گویی برای کودکان در رشد فردی و اجتماعی آن‌ها تأثیرات شگفت‌انگیزی دارد.

جایگاه قصه در روانشناسی کودک

روان‌شناسان زیادی ازجمله جروم برونر (متحول‌کننده روان‌شناختی تربیتی) مهارت قصه گویی را یکی از مهارت‌های لازم برای جهت‌دادن به جهان می‌دانند. آن‌ها معتقدند که انسان‌ها به‌شکل غریزی قصه‌گو هستند و زبان را هم برای بیان داستان‌های خود اختراع کرده‌اند. تعریف قصه برای کودک به او کمک می‌کند تا دنیای اطرافش را بشناسد و تخیلات قوی و پرورش‌یافته‌ای داشته باشد. بر همین اساس، بسیاری از روان‌شناسان تربیتی بر این باورند که آموزش مسائل گوناگون به فرزندان از طریق قصه، در رشد روانی و اخلاقی آن‌ها مؤثر است. تأثیر داستان بر کودکان تا حدی است که روان‌شناسان برای درمان انواع اختلال‌های اضطراب، پرخاشگری، بدخوابی، کابوس‌های شبانه، شب‌ادراری و جویدن ناخن از قصه درمانی استفاده می‌کنند. در قصه‌درمانی، شخصیت اصلی قصه مشکلاتی شبیه به مشکلات کودک دارد. کودک با او همراه می‌شود و خود را جای او می‌گذارد. درواقع، داستان خود کودک برای او بیان شده و درنهایت به‌طور غیرمستقیم تغییر و غلبه بر مشکلات به کودک آموزش داده می‌شود. سال‌هاست که قصه‌ها جای پای خود را در روان‌شناسی تربیتی کودک محکم کرده‌اند و نشانه‌های حیرت‌انگیزی در رشد شخصیتی کودکان از خود به‌جا گذاشته‌اند.

موارد مهمی که بهتر است در مورد گفتن قصه به کودکان بدانید…

همواره قهرمانان قصه ها، برای کودک جذاب است و او در تمام مدت خود را در نقش قهرمان قصه تصور می کند.به خاطر این همذات پنداری، کودک تصور می کند مانند قهرمان داستان می تواند از خطرات عبور کند و با او به پیروزی دست یابد. اهمیت قصه گویی به اندازه ای است که بسیاری از روانشناسان آن را در شکل گیری شخصیت کودک بسیار موثر می دانند و بیان خوبی ها، بدی ها و آموزش انجام کارهای خوب و دوری کردن از کارهای بد را در قالب قصه یکی از موثرترین و بهترین شیوه ها می دانند.
 
قهرمانان قصه ها چه تاثیراتی در ذهن کودکان برجا می گذارند؟
به طور معمول قهرمان قصه ها برای کودکان جذاب بوده و مشتاق هستند مانند قهرمانان قصه ها رفتار کنند، لباس بپوشند یا صحبت کنند. هرچه سن کودک پایین تر باشد از لحاظ تفکر و شناخت عینی تر است و خیال و واقعیت را کمتر از هم تفکیک می کند از این رو قهرمان داستان را واقعی تر پنداشته و آن را باور می کند.
   
قهرمانان مثبت و منفی قصه ها تا چه اندازه موجب همذات پنداری در کودکان می شوند و خوب و بد درس های زندگی را به آنها یاد می دهند؟
گاه به دلیل نوع رابطه ای که کودک در دنیای واقعی با اطرافیان دارد، قهرمان داستان هایش را بهتر پذیرفته و از آنها تبعیت می کند. والدین و مراقبان کودک به دلیل توانمندتر بودن بیشتر سعی دارند کودک را مهار کنند و کودک که توانایی کمتری برای کنترل محیط دارد به دنیای خیال روی آورده و گاه به قهرمان داستان هایش پناه می آورد. ممکن است آرزوها وتمایلات خود را با آنها فرافکنی کند و در دنیای تخیل هرگونه رابطه ای را که دوست دارد با آنها برقرار کند چون در این جا از قدرت بیشتری برخوردار است. والدین و مربیان نیز ممکن است از این فرصت برای تربیت و یا تبعیت از کودک استفاده کنند به عنوان مثال دستورات یا پندهای خود را از زبان قهرمانان بگویند.
   
خواندن قصه ها در هر گروه سنی با چه موضوع هایی باید شروع شود و آیا قهرمانان داستان باید حیوانات، اشیا یا انسان ها باشند و بیشتر موضوع های قصه ها بر چه مبنایی(عاطفی یا آموزشی) باشد؟
کودکان کمتر از 7سال یعنی پیش از دبستان تفکر عینی دارند یعنی موضوع ها را همان گونه که می بینند یا می شنوند درک می کنند و نمی توانند موضوع های پیچیده و انتزاعی را درک کنند پس مفاهیم را باید به شکل ملموس و عینی به آنان منتقل کرد. در این مرحله آن ها تفکر جاندارپندارانه دارند و تصور می کنند اشیا زنده هستند و احساس دارند همچنین می توانند با آن ها حرف بزنند. کودکان احساس می کنند حیوانات قادر به تکلم بوده و از توانایی های انسانی برخوردارند از این رو داستان های مربوط به اشیا و حیوانات را دوست دارند.

قصه های ترسناک و قهرمانان هیولایی، موجودات نامریی و… چه تاثیراتی در ذهن کودکان برجا می گذارند؟
داستان های تخیلی همیشه مورد توجه کودکان و نوجوانان هستند. این داستان ها باعث پرورش تخیل کودک شده و اگر متناسب با سن و روحیه او گزینش شوند، در آینده موجب پیشرفت و سازندگی اش می شود. قوه تخیل تاثیر رشد دهنده دارد و باعث توانمندی کودک خواهد شد. همان گونه که پیش تر گفته شد کودک توانایی کمتری برای کنترل محیط خود دارد بنابراین به دنیای تخیل روی آورده و کارهایی را که در واقعیت نمی تواند انجام دهد در خیال تمرین می کند؛ به طور مثال دشمنانش را نابود می کند یا ماشین مورد علاقه اش را می سازد و اعتماد به نفس پیدا می کند.
 
چقدر باید برای کودکان کتاب خواند؟
برای پرورش و ارتقای سطح تخیلات کودکان لازم است هر روز برایشان کتاب خوانده شود. ولی میزان خواندن داستان برای هر کودک بستگی به دامنه توجه و علاقه مندی وی دارد. برخی کودکان به خصوص کودکان بیش فعال، کم توجه و مبتلابه اختلال یادگیری ممکن است تمایل کمتری از خود برای شنیدن داستان نشان دهند.البته امروزه به دلیل تمایل زیاد کودکان به بازی های رایانه ای و ویدئویی و تماشای تلویزیون، کمتر به شنیدن و خواندن داستان تمایل نشان می دهند. بازی های رایانه ای، ویدئویی و تلویزیونی شخصیت ها، داستان ها و مکالمات آماده را به کودکان تزریق می کند و کودکان را به گونه ای کاملاً منفعل تحت تاثیر قرار می دهند. این از نگرانی های عصر مدرن است که باعث تضعیف رشد تخیل فعال و زبان کودکان می شود.
   
بچه ها علاقه مند به خواندن کتاب های ترسناک به لحاظ روحی و روانی چه ویژگی هایی دارند؟
کودکان کنجکاو، دارای قوه تخیل قوی و هیجان طلب ممکن است تمایل بیشتری به خواندن یا شنیدن این گونه داستان ها نشان دهند. البته گاه کودکانی که زیاد می ترسند، نیز به دلیل واکنش ضد ترس به کتاب های ترسناک علاقه مند می شوند.
   
آن دسته از کودکانی که تمایل به خواندن کتاب های احساسی دارند روحیه شان چگونه است؟
کودکانی که درک عاطفی قوی تری دارند یا احساسات دیگران را بیشتر درک کرده یا تحت تاثیر عواطف قرار می گیرند، موضوع های عاطفی را بیشتر دنبال می کنند.
   
کودکانی که به سراغ کتاب های تخیلی می روند، زمینه های شخصیتی شان چگونه است؟
کودکان کنجکاو و باهوش و هیجان طلب ممکن است از خواندن کتاب های تخیلی لذت ببرند. اگر تخیل این کودکان تمرینی برای نزدیک شدن به واقعیت باشد و آگاهی آنان نیز همزمان رشد کند باعث خلاقیت و نوآوری خواهد شد، ولی اگر راهی برای گریز از واقعیت باشد اثر معکوس برجا خواهد گذاشت.
   
باتوجه به تفاوت های فرهنگی چقدر به خواندن کتاب های قصه ترجمه شده و آشنایی ذهنی کودکان با قهرمانان کتاب های خارجی توصیه می کنید؟
گاهی به دلیل نامانوس بودن قهرمان داستان های بیگانه ممکن است کودکان دچار احساس تعارض با دنیای واقعی خود شوند و نتوانند الگوی مناسبی از آن کسب کنند. البته اگر قهرمان هایی که تعارض کمتری با محیط واقعی و فرهنگ ما دارند، انتخاب شوند سبب توسعه شناخت کودک از یک دنیای بزرگتر خواهد شد.
   
قصه گویی و تعریف کردن داستان تا چه اندازه در گوینده قصه تاثیرگذار است؟
گوینده قصه با بهره گیری از نقش قهرمانان داستان ممکن است با کودک ارتباط بهتر و موثرتری برقرار کند و موضوعاتی را که به طور مستقیم قابل انتقال به کودک نیست به این وسیله به او منتقل شود. این شیوه رابطه آن ها را تسهیل می کند. والدین نیز با قصه گویی و استفاده از قهرمانان و شخصیت های داستان در آموزش رفتارهای مناسب و تربیت کودکان نقش بهتری را ایفا می کنند.
برخی اوقات گوینده قصه، قصد دارد با تعریف داستان احساسات درونی خود را منعکس کند و با برون ریزی احساسات از طریق داستان و قصه، حرف هایی را که در بیان آن عاجز است، به طور غیرمستقیم مطرح خواهد کرد و این در تخلیه هیجانی فرد گوینده قصه تاثیرگذار است.

تاثیرات روانی قصه بر کودکان

مهم‌ترین تأثیرات قصه در رشد کودک

قصه در رشد روانی و اخلاقی کودکان تأثیر بسیار دارد. قصه، پلی است میان کودک و دنیای اطراف او. قصه مستقیماً در تخیل کودک تأثیر می‌گذارد و به تخیلات کودکانه او، جهت می‌دهد.‏ مشاوران و روانشناسان کودک نیز در رویکرد تحلیلی، شناختی و رفتاری کودکان، فقدان‌ها را پیدا می‌کنند و کودک را به صورت غیر مستقیم برای ایجاد تغییرات، آماده می‌سازند. مثلا قصه یا کتابی که برای کودک خوانده می‌شود، می‌تواند «نه گفتن» را به کودک آموزش بدهد و یا این توانایی را در او بیدار و تقویت کند.‏ قصه گویی می‌تواند یک راهکار مناسب برای آموزش شیوه‌های درست زندگی به کودکان باشد و قصه‌ها در جهت دادن به افکار و تخیلات کودکان و نشان دادن مفاهیم درست فرهنگی، بسیار مؤثرند.
قصه درمانی یکی از فنون روان درمانی است که در کنار رویکردهای روان‌شناسی، کودک را برای مقابله با اضطراب‌ها و هراس‌ها آماده می‌سازد و می‌تواند بسیاری از مفاهیم آموزشی در حوزه‌های فرهنگ، اخلاق، بهداشت و یا دانش‌های مختلف را، بدون آن که مستقیما به باورهای او ضربه بزند یا در کودک مقاومت منفی و احساس لجبازی ایجاد کند، به کودک انتقال دهد؛ چرا که یک فرد در دوران کودکی (۳ تا ۹ سال) در بحران لجبازی است و وقتی شما مستقیما او را از انجام دادن کاری منع کنید، می‌کوشد دقیقا برعکس رفتار کند. حال آن که با قصه‌گویی می‌توان به طور غیر مستقیم، بر رفتارهای غلط کودک تأثیر مثبت گذاشت و او را به فکر کردن واداشت.‏

1. تقویت مهارت شنیداری کودک همه ما می‌دانیم که شیوه قصه گویی برای کودکان دبستانی با قصه گویی برای کودکان پیش‌دبستانی و کوچک‌تر متفاوت است. با‌این‌حال، اغلب کودکان تا 10-12سالگی خصیصه‌ای مشترک دارند. تمایل به بیشتر‌حرف‌زدن و کمتر‌شنیدن. احتمالاً فرزند شما هم زمان کمی را روی یک موضوع تمرکز می‌کند و خیلی زود خسته می‌شود. قصه گویی برای کودکان در وهله اول به کودک صبر‌کردن برای شنیدن را آموزش می‌دهد. درواقع، شما با قصه‌گویی، فرزندتان را به‌طور غیرمستقیم برای مدت طولانی روی یک موضوع متمرکز می‌کنید و مهارت شنیداری‌اش را تقویت می‌نمایید.

2. تقویت مهارت کلامی کودک قصه گویی برای کودکان علاوه بر اینکه موجب تمرکز می‌شود، آن‌ها را با واژه‌های جدید و تلفظ و معنی آن‌ها آشنا می‌کند. بخش مهمی از شناخت زبان فارسی در ما، مربوط به قصه‌هایی می‌شود که در کودکی شنیده‌ایم.

3. شناخت فرهنگ و سنن اجتماعی فردوسی در سرتاسر شاهنامه علاوه بر زنده‌نگاه‌داشتن زبان فارسی و انتقال آن به نسل‌های بعد، ظریف‌ترین رسوم فرهنگی نیاکانمان را با داستان‌سرایی به تصویر کشیده است. تأثیر فرهنگی داستان بر کودکان به شکل‌های مختلف اتفاق می‌افتد. شما با تعریف یک داستان از کودکی خود، می‌توانید آداب و سنن خانوادگی را به فرزندتان منتقل کنید و با نقل داستان‌های ملی او را با فرهنگ اجتماعی آشنا نمایید.

4. آموزش رویارویی با مشکلات همه ما در طول زندگی با مشکلات زیادی دست‌و‌پنجه نرم کرده‌ایم. از همان کودکی مسائل فراوانی به فراخور سن و قدرت تحمل ما وجود داشته که به‌سختی با آن‌ها مواجه شده‌ایم. یک داستان تأثیرگذار آموزنده می‌تواند به فرزند شما در مواجهه با مشکلات و رنج‌ها کمک شایانی کند. برای فرزند خود داستانی بگویید که شخصیت اصلی آن در شرایط سختی قرار دارد. داستان را به‌گونه‌ای پیش ببرید که کودک درنهایت این پیام را دریافت کند: «دشواری‌ها و غصه‌ها بخشی از زندگی هستند.»

5. پرورش خصلت‌های خوب اخلاقی فرزندتان از همان ماه‌های ابتدایی زندگی‌اش، بارها و بارها رفتارهایی کرده که شبیه به رفتار شما و یا یکی از اطرافیان نزدیک بوده است. کودکان از بدو ورود به دنیا به‌طور ناخودآگاه در حال الگوبرداری هستند تا بتوانند شخصیتی واحد با خصلت‌های منحصر‌به‌خود شکل دهند. برای او داستانی بگویید که شخصیت اصلی آن باهوش و صادق باشد. در موقعیت‌های مختلف از خود شجاعت نشان دهد و به بزرگ‌ترهایش احترام بگذارد. درواقع، هر خصلت خوب و مثبتی را که می‌خواهید به فرزندتان آموزش دهید، در شخصیت‌های اصلی داستان بگنجانید.

6. تقویت یادگیری و خلاقیت کودک قصه گویی برای کودکان، گوش‌فرا‌دادن و تمرکزکردن را به آن‌ها می‌آموزد. با تمرکز و گوش‌کردن، پیام داستان به آن‌ها منتقل می‌شود. انتقال پیام‌ها به‌معنی تأثیر داستان بر یادگیری کودک است. ذهن فرزند شما با شنیدن قصه‌ها آماده یادگیری موارد مختلف در سال‌های پیش رو خواهد شد. در‌عین‌حال، او هم‌زمان با شنیدن داستان، صحنه‌ها، شخصیت‌ها و اتفاق‌های قصه را در ذهن خود به تصویر می‌کشد. این کار قدرت تخیل و خلاقیت کودکتان را تقویت کرده و او وارد دنیای تفکر آزادانه و بدون مانع می‌شود. دنیایی که ابتکار عمل و خلق ایده‌های نو را به ارمغان می‌آورد.

7. آموزش تعاملات اجتماعی بدون تردید بارها هنگام قصه‌گویی برای فرزندتان با سؤال‌های مکرر او روبه‌رو شده‌اید. این یکی از تأثیرات مهم قصه گویی برای کودکان است. او دارد پرسشگری و مطالبه‌گری را یاد می‌گیرد و می‌آموزد که چگونه در مکالمات هدفمند، با اعتماد‌به‌نفس مشارکت کند.

تاثیرات روانی قصه بر کودکان

8. پرورش افق دید کودک برای فرزندتان قصه‌هایی درباره نقاط مختلف جهان بگویید. به‌وسیله داستان دنیایی غیر از دنیای اطرافش را به او نشان دهید و از این طریق سرزمین‌ها و فرهنگ‌های دیگر را به تصویر بکشید. او را به‌وسیله مهارت قصه گویی خود با انسان‌های متفاوت در سراسر جهان آشنا کنید.

9. تقویت حافظه کودک از کودک خود امتحان بگیرید! وقتی داستانی را برایش تعریف می‌کنید، در طول روز و در موقعیت‌های مختلف از او بخواهید برخی قسمت‌های داستان را برای شما بازگو کند. به‌طور مثال، از او بپرسید که چرا هیچ‌کس با حسنی بازی نمی‌کرد؟ این کار باعث می‌شود فرزندتان با دقت بیشتری به داستان‌ها گوش کند و قدرت تمرکزش بالاتر رود. همچنین او تلاش می‌کند اتفاقات مختلف داستان را به خاطر بسپارد و به‌راحتی امتحانش را پیش شما پس دهد.

اولین دیدگاه را بنویسید