زمانی که رشد سلولهای بدن از کنترل خارج شود، فرد دچار سرطان میشود. در این شرایط بدن نمیتواند عملکرد طبیعی خود را حفظ کند و دچار عوارض متعددی میشود. رشد غیرطبیعی در سلولهای مثانه نیز منجر به تشکیل تومور و سرطان مثانه میشود. براساس آمارهای جهانی، سرطان مثانه ششمین سرطان شایع در مردان و هفدهمین سرطان شایع در زنان است. این بیماری معمولاً در سنین بالا رخ میدهد اما احتمال بروز آن در هر سنی وجود دارد. سرطان مثانه اغلب از سلولهای لایه داخلی مثانه آغاز میشود و طی زمان به لایههای بعدی نفوذ میکند. با این حال در سایر بخشهای دستگاه ادراری از جمله مجرای ادرار نیز میتواند ایجاد شود. تشخیص این سرطان در مراحل اولیه با شانس درمان بسیار بالایی همراه است. البته سرطانهای خفیف نیز ممکن است پس از درمان، در آینده دچار عود شوند. به همین دلیل افراد با سابقه سرطان مثانه باید به طور مرتب تحت بررسی قرار بگیرند. در این مطلب گفتوگو با دکتر ولیا… یمین، جراح کلیه و مجاری ادراری، به انواع سرطانهای مثانه و راههای درمان و پیشگیری از آنها پرداخته شده است.
لطفاً ابتدا در مورد مثانه و ساختار آن توضیح دهید.
ادرار پس از ساخته شدن در کلیهها از طریق میزنای یا حالب چپ و راست وارد مثانه میشود. مثانه، عضوی ماهیچهای و قابل ارتجاع است که در حالت خالی به اندازه 2 عدد بادام است اما در حالت پر میتواند تا 1 لیتر مایعات را در خود جا بدهد. این عضو از مخاطی پوشیده شده که نسبت به عوامل عفونی بسیار حساس است.
تنها نشانه سرطان مثانه، خونریزی از ادرار بدون سوزش و درد است. خونریزی در ادرار میتواند رنگ ادرار را تیره و قرمزرنگ کند یا به رنگ چای در بیاورد. گاهی اوقات نیز خونریزی در ادرار مخفی است و فقط در آزمایش ادرار مخفی است و فقط در آزمایش ادرار مشخص میشود. البته در این موارد نیز ادرار معمولاً از زرد کهربایی یا زرد قناری به نارنجی تغییر رنگ میدهد
سرطان مثانه چیست و انواع و مراحل آن کدامند؟
شایعترین نوع سرطان مثانه، سرطان لایه یا مخاط پوشاننده مثانه است. مهمترین علامت این بیماری خونریزی واضح در ادرار بدون درد و سوزش است. نوع بدخیمتری از سرطان مثانه نیز وجود دارد که معمولاً بر اثر ابتلا به نوعی انگل ایجاد میشود. البته این انگل در کشورهای غربی و مصر شایعتر است و در ایران کمتر دیده میشود. از دیگر انواع سرطان مثانه میتوان به آدنوکارسینوما اشاره کرد که آمار بروز آن بسیار کمتر است. مرحله و درجهبندی سرطان مثانه بر مبنای میزان درگیری بافت و درجه بدخیمی و پیشروی سلولهای سرطانی تعیین میشود. بررسی درصد بدخیمی و میزان درگیری لایههای مثانه نیز با کمک میکروسکوپ توسط متخصصان پاتولوژی یا آسیبشناسی انجام میشود.
آمار و شیوع ابتلا به سرطان مثانه چقدر است؟
این سرطان حدود 3 تا 5 درصد از سرطانهای جهان را شامل میشود و آمار آن در آقایان 3 برابر بیشتر از خانمهاست. شاید علت این موضوع بالاتر بودن آمار مصرف دخانیات در آقایان باشد. البته امروزه به دلیل افزایش مصرف جهانی دخانیات توسط خانمها، آمار ابتلا در زنان نیز بیشتر شده است.
این بیماری بر اثر چه عواملی بروز مییابد؟
مهمترین عامل بروز سرطان مثانه، استعمال سیگار و قلیان است که متأسفانه امروزه در ایران و جهان میان جوانان بسیار رواج پیدا کرده است. اگرچه استفاده کم از قلیان برای 1 بار در هفته شاید مشکل چندانی از لحاظ خطر سرطان مثانه ایجاد نکند، استفاده بیشتر از آن و همچنین مصرف سیگار، فرد را در معرض خطر سرطان مثانه بعد از 45 سالگی قرار میدهد. با هر یک سیگار یا قلیان، سموم مختلفی وارد ریه میشوند و از ریه به جریان خون ورود پیدا میکنند. این سموم از طریق خون نیز به سایر ارگانهای بدن از جمله کلیهها منتقل میشوند. از آنجایی که کلیهها وظیفه تصفیه خون و دفع سموم را بر عهده دارند، در معرض تماس با مقادیر بالایی از سموم دخانیات قرار میگیرند. حتی از ادرار مصرفکنندگان سیگار و قلیان، بوی دود استشمام میشود. حال اگر فرد عادت به نگه داشتن ادرار هم داشته باشد، بیشتر از این موضوع آسیب میبیند. سایر دخانیات از جمله مواد افیونی مثل تریاک نیز خطر سرطان مثانه را بالا میبرند اما از آنجایی که به اندازه سیگار و قلیان رایج نیستند، جزو عوامل خطر شایع قرار نمیگیرند.
سن یکی دیگر از عوامل خطر ابتلا به سرطان مثانه است. این بیماری در سنین بالای 50 تا 65 سال و در آقایان بیشتر دیده میشود. افرادی که در محیط کار خود با مواد دودزا در تماساند، از دیگر گروههای خطر برای ابتلا به سرطان مثانه هستند.
اگرچه ژنتیک در بروز تمام سرطانها نقش دارد، نقش آن در سرطان مثانه به اندازه سرطانهای دیگر مثل سرطان ریه و روده شناخته نشده است. با این حال محققان معتقدند ژنتیک در بروز این سرطان هم مؤثر است و با تحقیقات حاضر، احتمالاً در آینده ژن مربوط به این سرطان پیدا میشود.
سنگهای ادراری و هرگونه عامل تحریکی مزمن مثل انگل «شیستوزومیا» نیز میتوانند به دلیل تحریکهای مکرر، احتمال سرطان مثانه را بالا ببرند اما عفونتهای ادراری نقشی در بروز این سرطان ندارند. سوند نیز اگر برای مدت طولانی استفاده شود، با تحریک مخاط میتواند احتمال سرطان را بالا ببرد اما خوشبختانه سوندها امروزه نرم هستند و تحریک چندانی ایجاد نمیکنند.
این سرطان با چه علائمی همراه است؟
تنها نشانه سرطان مثانه، خونریزی از ادرار بدون سوزش و درد است. خونریزی در ادرار میتواند رنگ ادرار را تیره و قرمزرنگ کند یا به رنگ چای در بیاورد. گاهی اوقات نیز خونریزی در ادرار مخفی است و فقط در آزمایش ادرار مخفی است و فقط در آزمایش ادرار مشخص میشود. البته در این موارد نیز ادرار معمولاً از زرد کهربایی یا زرد قناری به نارنجی تغییر رنگ میدهد از آنجایی که خونریزی ادرار در سرطان مثانه بدون سوزش و درد است، بسیاری از افراد دنبال پیگیری و بررسی عامل آن نمیروند. حتی در بعضی موارد، خونریزی برای مدتی خودبهخود قطع میشود. به همین دلیل بیمار ممکن است آن را به وجود سنگها یا عفونتهای ادراری نسبت بدهد و درمان را تا سالها به تعویق بیندازد. بنابراین حتماً باید به خونریزی در ادرار اهمیت داد. خونریزی از ادرار به دلیل عفونت معمولاً همراه با سوزش است. خونریزی ناشی از سنگهای ادراری نیز با درد شدید همراه است. خونریزی تنها نیز باید حتماً از لحاظ خطر سرطان مورد بررسی قرار بگیرد.
راههای تشخیص سرطان مثانه چیست؟
بهترین راه تشخیص سرطان مثانه در وهله اول، سونوگرافی است. بعد از سونوگرافی در صورت نیاز، اورولوژیست از طریق سیستوسکوپ، نمونهبرداری انجام میدهد.
سرطان مثانه چگونه تحت درمان قرار میگیرد؟
مثانه از 5 لایه تشکیل شه که شامل 3 لایه مخاطی، 1 لایه عضلانی و 1 لایه پشت عضله (سروز) میشود. اگر سرطان از لایه پوشاننده مثانه عبور کرده و به ماهیچه رسیده باشد، پیشرفته محسوب میشود. در این شرایط توصیه میشود برای درمان قطعی، مثانه بیمار خارج شده و یا مثانه مصنوعی ساختهشده از دیواره روده جایگزین شود. البته جراحی برداشتن مثانه، عمل سنگینی است و خیلی از بیماران به دلیل شرایط سنی، قلبی، ریوی و… داوطلب برای آن نمیشوند. اگر سرطان به لایه عضلانی نرسیده باشد یا بیمار داوطلب جراحی برداشتن مثانه نباشد، میتوان برای درمان از روش جراحی غیرتهاجمی TUR (تراشیدن از راه مجرای ادرار) استفاده کرد. در این روش اورولوژیست با استفاده از سیستوسکوپ از طریق پیشابراه و بدون ایجاد شکاف وارد مثانه میشود و با وسیلهای به نام رزکتوسکوپ از طریق جریان الکتریکی، نواحی مورد نظر را تراش میدهد و میسوزاند. در واقع این روش متداولترین درمان برای سرطان مثانه است و 80 درصد از سرطانهای مثانه با کمک آن درمان میشوند. بعد از انجام TUR نیز درمانهای بعدی از جمله شیمیدرمانی، برق و ایمنیدرمانی بر مبنای جواب پاتولوژی انجام میشود.
دوران نقاهت پس از درمان سرطان مثانه چقدر است؟
پس از جراحی برداشتن مثانه، فرد باید حداقل 1 هفته تا 10 روز در بیمارستان بستری شود. دوره نقاهت این عمل حداقل 3 هفته است. طول دوره نقاهت بعد از درمان غیرتهاجمی TUR نیز به بیمار و جراح بستگی دارد اما معمولاً بین 48 ساعت تا 4 روز طول میکشد. سوند ادراری در این روش معمولاً بعد از 1 هفته خارج میشود.
چگونه میتوان از بروز سرطان مثانه پیشگیری کرد؟
برای پیشگیری از این بیماری باید از مصرف دخانیات خودداری کرد. تخلیه بهموقع ادرار و نوشیدن مایعات کافی نیز در پیشگیری از سرطان مثانه بسیار مؤثر هستند. نوشیدن مایعات در مصرفکنندگان سیگار و قلیان اهمیت بیشتری دارد. تمامی افراد بالغ صرفنظر از محل زندگی خود باید برای حفظ سلامت کلیهها روزانه 8 لیوان آب بنوشند. مصرفکنندگان دخانیات، افرادی که در محیط کار خود با دود در تماس هستند و کسانی که در خانواده سابقه سرطان مثانه دارند باید از 40 سالگی حداقل سالی یکبار توسط اورولوژیست معاینه شوند و آزمایش ادرار و سونوگرافی بدهند. سایر افراد نیز باید آزمایشهای سالیانه را از 45 سالگی آغاز کنند.
